δημοσίευση στην εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΑ, 11/4/2019
Του Κώστα Πώποτα*
Θα είδατε φαντάζομαι την τελευταία ενημέρωση σχετικά με την διαγραφή 2600 λογαριασμών στο Facebook με έδρα σε Ρωσία, Ιράν, Βόρεια Μακεδονία και Κόσοβο, μετά τη διαπίστωση ότι χειραγωγούσαν τη δημόσια γνώμη η ψευδολογούσαν ενσυνείδητα. Και οι αριθμοί αυτοί πολλαπλασιάζονται όταν μιλάμε για σελίδες ή ομάδες, για παράδειγμα οι μόλις 64 ρώσικοι λογαριασμοί αναπτύσσονταν σε 86 σελίδες και 1757 ομάδες του Facebook και Instagram. Φαινόμενα που εκκολάφθηκαν στην εποχή του Ιντερνετ, και υποκρύπτουν όχι βεβαίως την αγάπη για την αλήθεια και την ενημέρωση, υποκινούνται αντιθέτως από την νοσηρή βούληση να παραποιηθεί η πραγματικότητα η από την διάθεση για απόκτηση γρήγορου ανέλεγκτου κέρδους.
Από την Internet Research Agency την ρωσική εταιρεία «επιγραμμικής επήρειας» η οποία διαθέτει ψευδεπίγραφους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακές εφημερίδες, ως τα blogs του Βέλες (όχι Βόλος) στη Βόρεια Μακεδονία τα οποία εξασφαλίζουν σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της πόλης τα προς το ζήν, οι οργανισμοί αυτοί κινούνται με σαφή πρόθεση είτε να προκαλέσουν στιγμιαία την περιέργεια του χρήστη ώστε ο τελευταίος να συνδεθεί με τον σχετικό ιστοτοπο και να του προσδώσει διαφημιστικά έσοδα, είτε, ακόμη χειρότερα, να δημιουργήσει στον χρήστη ψευδείς εντυπώσεις ώστε να καθοδηγηθεί προς συγκεκριμένη συμπεριφορά. Και όλα αυτά με το πρόσχημα της ελευθερίας του τύπου και την επίκληση των εγγυήσεων που περιβάλλουν το δημοσιογραφικό επάγγελμα.
Η δημοσιογραφία βεβαίως – και ευτυχώς από κάθε άποψη – δεν είναι το αρχαιότερο επάγγελμα! Ακόμη και αν περιλάβουμε τις Γκαζέτες (οι οποίες πήραν το όνομά τους από το Βενετσιάνικο όνομα του νομίσματος το οποίο κόστιζαν οι «Νοτίτσιε σκρίτε» το πρώτο χειρόγραφο έντυπο ευρείας ενημέρωσης) και οι οποίες ήταν στρατευμένες στην διάδοση των θέσεων της κυρίαρχης τάξης, δεν πάμε πολύ πριν τα 1600. Σκεφθείτε ότι το πρώτο συνέδριο τύπου – που σηματοδότησε εν τινι τρόπω την απαρχή της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας – οργανώθηκε το 1893.
Υπάρχουν όμως μερικά διαχρονικά χαρακτηριστικά που ακολουθούν το επάγγελμα. Οι εφημερίδες και κατ’αντανάκλαση οι δημοσιογράφοι εγγυώνται την ανεξαρτησία τους ιστορικά, βεβαίως με μέτρο την απόσταση που κρατούν από την εξουσία ή άλλους πόλους επιρροής, αλλά με όπλο την τεχνολογική εξέλιξη αφενός και αφετέρου τα διαφημιστικά έξοδα. Κάθε φορά όμως που μια θεατή αλλαγή του υπόβαθρου λειτουργίας ή των τάσεων του Τύπου γίνεται αντιληπτή από το κοινό, ακολουθεί η αμφισβήτηση του ρόλου και των κινήτρων των λειτουργών του Τύπου, εκδοτών και δημοσιογράφων. Έτσι έγινε όταν βιομηχανοποιήθηκε η εκτύπωση με τα πιεστήρια και τα ταχυπιεστήρια, όταν η δημοσιογραφία πέρασε στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, τώρα με τη μετάβαση στην ψηφιακή δημοσιογραφία.
Πλην όμως τώρα με την έλευση του Ιντερνετ, την πλημμυρίδα των Μπλόγκς, την τυφλή αναπαραγωγή ειδήσεων χωρίς προστιθέμενη αξία, ήγουν σε ένα περιβάλλον όπου το κύρος της είδησης δεν προκύπτει από την ταυτότητα του εντύπου, του εκδότη, του δημοσιογράφου, κατανοεί κανείς την σύγχυση του αναγνώστη μπροστά στον βομβαρδισμό αντιφατικών ενίοτε ειδήσεων. Αλλά και των δημοσιογράφων των οποίων το επάγγελμα αλλοτριώνεται, αμφισβητείται ή παρερμηνεύεται.
Η πόλη αυτή έχει βέβαια το προνόμιο να διαθέτει σίγουρα την μεγαλύτερη αναλογία εφημερίδων ανά κάτοικο στην Ελλάδα (και σίγουρα να τοποθετείται πολύ ψηλά σε ανάλογες συγκρίσεις ανά τον κόσμο). Έχει μια ισχυρή δημοσιογραφική βάση, είναι η έδρα της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων εφημερίδων Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδας – Ευβοίας, και ένα κοινό το οποίο – σε αντίθεση με τον Τύπο των Αθηνών- βρίσκεται σε εγγύτητα με το έντυπο. Οι εκδότες κυκλοφορούν ανάμεσά μας όπως και οι δημοσιογράφοι και ο τακτικός αναγνώστης διαθέτει τα κριτήρια τα οποία του επιτρέπουν να κατανοεί πότε η τοποθέτηση της εφημερίδας αφίσταται από την παραδοσιακή της γραμμή. Άλλωστε δεν είναι σπάνιο ο αναγνώστης να ανέβει τα σκαλιά μιας εφημερίδας για να συνεισφέρει την άποψή του. Γι’αυτό και ο «έγχαρτος» επαρχιακός Τύπος διαθέτει τελικώς άλλες εγγυήσεις κύρους – και άλλες προοπτικές!
Θα κλείσω με την υπενθύμιση της ρήσης της Σεβερίν της πρώτης διευθύντριας μεγάλου εντύπου σε μια μάλιστα εποχή ανδροκρατούμενης δημοσιογραφίας: «Το επάγγελμα μας είναι υπέροχο, απαραίτητο αλλά μόνο στο βαθμό που εμείς το κάνουμε τέτοιο…».
* Ο Κώστας Πώποτας, γέννημα θρέμμα της οικογένειας του Τύπου της πόλης, νομικός εξειδικευμένος στα δικαιϊκά ζητήματα της πληροφορικής, είναι στέλεχος της ΕΕ. Έχει από πολύ νωρίς ασχοληθεί με τις κοινωνικές συνέπειες του Ιντερνετ ως εκλεγμένο μέλος του Internet Societal Task Force. «Μπλογκάρει» από το 2000. Οι τοποθετήσεις του είναι προσωπικές και δεν αντανακλούν θέσεις του οργάνου στο οποίο υπηρετεί.